تعریف افت تحصیلی
کاربرد اصطلاح افت تحصیلی یا اتلاف در آموزش و پرورش، از زبان اقتصاددانان گرفته شده و آموزش و پرورش را به صنعتی تشبیه میکند که بخشی از سرمایه و مواد اولیه را که باید به محصول نهایی تبدیل میشد، تلف کرده و نتیجه مطلوب و مورد انتظار را به بار نیاورده است. البته کاربرد اصطلاح قصور و واماندگی در تحصیل مطلوبتر است.
وقتی صحبت از افت تحصیلی میشود، منظور تکرار پایه تحصیلی در یک دوره و ترک تحصیل پیش از پایان دوره است. به عبارت دیگر افت تحصیلی شامل جنبههای مختلف شکست تحصیلی، چون غیبت مطلق از مدرسه، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی، نسبت میان سنوات تحصیلی دانشآموز و سالهای مقرر آموزش و کیفیت نازل تحصیلات میشود. منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی و درسی دانشآموز از سطح رضایتبخش به سطح نامطلوب است.
در عصر گسترش روزافزون اطلاعات و ارتباطات <عصر دانایی> به سر میبریم اهداف آموزش و پرورش در سطح جهان به خوبی بیانگر این مطلب است که از مهمترین نیازهای هر جامعه تعلیم و تربیت افرادی است که با اتکا به نیروی اراده و تعقل خویش منطقی بیاندیشد و به جای وابستگی و استفاده از دستاوردهای اقتصادی و فرهنگی دیگران، خود مولد دانش، فناوری و فرهنگ مناسب برای زندگی مستقل درعصر دانایی باشند، در این راستا با مشکلی اساسی در نظامهای آموزشی مواجه هستیم که همان <افت تحصیلی> است که هر ساله هزینههای سنگینی به بار میآورد و همچنان در حال افزایش است. بسیاری از دانشآموزان نمیتوانند از پس مواد و محتوای آموزش مسایل برآمده یا در موعد مقرر به پایان رسانند، تاسفانگیزتر نیست که بدانیم بسیاری از این افراد تواناییهای لازم برای کسب موفقیت را دارند و موفق نمیشوند، از طرفی هم علیرغم توسعه کمی آموزش رسمی در چند دهه اخیر شاهد انتقاداتی از شرایط کیفی تعلیم و تربیت در عرصههای مختلف بودهایم، شرایطی که موجب پدید آمدن دانشآموزان بیاحساس و انگیزه، فارغالتحصیلان بیعلم و معلمان فاقد خلاقیت شده است، به طوری که هر چه سطح تحصیلی بالاتر میرود، شوق آموختن در دانش آموزان کمتر میشود.
افت تحصیلی به معنای نزول از یک سطح بالاتر به سطحی پایینتر است.افت تحصیلی یکی از مشکلات عمده ی نظامهای آموزشی در دنیای کنونی است و هر سال مقادیر زیادی از امکانات مالی و نیروهای انسانی،آموزشی و پرورشیبه این معضل اختصاص می یابد. افت تحصیلی به معنای نزول از یک سطح بالاتر به سطحی پایینتر است.افت تحصیلی یکی از مشکلات عمده ی نظامهای آموزشی در دنیای کنونی است و هر سال مقادیر زیادی از امکانات مالی و نیروهای انسانی،آموزشی و پرورشیبه این معضل اختصاص می یابد. ▪ عدم تامین نیازهای کودک ، چه نیازهای جسمانی مثل خوراک و پوشاک و چه نیازهای روانی مانند امنیت،تعلق واحترام،ضربه ی شدیدی بر جسم و روان کودک وارد می سازد و در نهایت باعث افت هوشی و تحصیلی می شود. ▪ فراموشی می تواند معلول عوامل متعددی از قبیل عدم انگیزه ، هدفمند نبودن فرایند تحصیل برای دانش آموز،عدماحساس نیاز به درس خواندن،عدم تمرکز حواس و یا رقابت طلبی شدید و تاکید بیش از حد بر ممتاز شدن باشد. طبق الگوی یادگیری شناختی-اجتماعی آلبرت بندورا ، افراد رفتارهای دیگران را می بینند و یاد می گیرند و این درحالی است که اگر آن رفتارها با تقویت و تشویق همراه بوده باشند افراد آن رفتارها را انجام می دهند.پس ما نبایدهیچگاه رفتارهایی را که نمی خواهیم در فرزندانمان ایجاد شود تشویق کنیم.(این لزوما بدین معنا نیست که آن رفتارهاتنبیه شود).به عنوان مثال اگر شما می خواهید فرزندتان رفتار خوب درس خواندن را یاد بگیرد ، باید نکات زیر را مد نظرقرار دهید:
● علل افت تحصیلی
▪ یکی از علل افت تحصیلی ممکن است از اختلال در سیستم بینایی و شنوایی ناشی شود که خود کودک و اطرافیاناز آن اطلاع نداشته باشند.
▪ تکالیف زیاد لزوما سطح تحصیلی دانش آموز را بالا نمی برد ، و معمولا نتیجه ای معکوس به دنبال دارد.
● راههای مقابله با افت تحصیلی
▪ یکی از کارآمدترین راههای مقابله با افت تحصیلی ، رابطه ی نزدیک اولیای مدرسه با خانواده ی دانش آموزاست.تبادل اطلاعات خانواده و معلم و مسئولین مدرسه می تواند موجب شناخت هر چه بیشتر مشکلات و موانعموجود در راه تحصیل کودک که منجر به افت تحصیلی وی می شوند گردد.
▪ دانش آموزان را با یکدیگر مقایسه نکنیم ، بلکه رفتار آنها را با گذشته ی خودشان مقایسه کنیم.برای مثال معدل ۱۴در ترم دوم پس از معدل ۱۲ در ترم اول دانش آموز باید تشویق گردد ، نه لزوما مقایسه ی معدل ۱۴ او با معدل ۱۸دوست و همکلاسیش.
▪ یکی از علل افت تحصیلی می تواند عدم وجود الگوی مناسب در خانواده باشد و چه بسا در اغلب خانواده ها هرگزراجع به ارزشهای علمی صحبتی به میان نمی آید ، بلکه همراه بحث در مورد مسائل اقتصادی ، مهمانی ها،خوراک وپوشاک است.به طور مثال والدین حتی برای مدت کوتاهی در حضور فرزندانشان به مطالعه (روزنامه،مجله و کتاب) نمیپردازند تا بدین وسیله انگیزه ی مطالعه و تحصیل و علم آموزی را در کودکان خود تقویت کنند.
● نکته ی مهم:
۱) اگر یکی از افراد نزدیک کودک ، به عنوان مثال برادر یا خواهر یا یک دوست او ، درس نمی خواند شما نباید به گونهای رفتار کنید که فرزندتان گمان ببرد که شما از رفتار درس نخواندن برادر یا خواهر یا دوست او خوشتان می آید.
۲) ما می توانیم با ارائه ی الگوهای مناسبی که با درس خواندن موفق شده اند و به جایی رسیده اند فرزندانمان را بهانجام این کار تشویق کنیم.مثلا به او بگوییم که ابن سینا هم با درس خواندن و روحیه ی علمی و به این درجات رسیده.(توجه:مطلب اخیر به معنای مقایسه ی فرزندمان با همسالان یا دوستان موفق تر از خودش نیست که هی ما بر سرفرزندانمان بکوبیم که ببین مثلا پسر داییت یا دختر همسایه که هم سنته اله و بله.چرا که این نوع کارها شاید صدماتگاها جبران ناپذیری را به برخی از افراد وارد سازد.)
۳) علایق ،استعدادها و توانایی های فرزندانتان را بشناسید و به آنها اجازه دهید تا در راستایعلایق و تواناییهایشان حرکت کنند.اگر فرزند با استعدادی دارید که به رشته ای خاص علاقه منداست و شما از آن رشته خوشتان نمی آید ، او را مجبور به تحصیل در رشته ای که شما آنرا دوستدارید و فرزندتان نمی پسندد نکنید. ۴) انتظارات شما از فرزندانتان باید به اندازه ی تواناییهای او باشد نه بیشتر.
مقدمه: دوران تحصیل در آموزشگاه سالهای مهم شخصیت ساز کودکان ونوجوانان است. بدبینی وخوش بینی نسبت به زندگی وهستی،پشتکار وتن آسایی،علاقه مندی وبی علاقه گی،اعتماد بنفس وبی اعتمادی نسبت به خود وحتی سلامتی وعدم سلامتی روان به مقدار زیادی ناشی ازتجارب موفق ونا موفق دانش آموزان دردوران تحصیل وواکنشهای معلمان ووالدین نسبت به آنان است.
کم آموزی وافت(شکست تحصیلی):
الف:عقب ماندگی ناشی ازمسائل هوشی روانی
۱- پائین بودن سطح هوش فرد
۲- کمی استعداد
۳- احساس ضعف
۴- ترس واضطراب
۵- منشاءشدید عصبی
۶- انگیزه پائین
ب: عوامل خانوادگی ومحیطی
۱- وضع نابسامان خانواده
۲- وضعیت اقتصادی خانواده
۳- دید منفی خانواده نسبت به تحصیل ومدرسه
۴- کمبود یاافراط محبت
۵- احساس تبعیض
۶- کثرت انتقال اولیاء
۷- وضع مسکن ومحله
۸- معاشرت نامناسب
۹- گروه همسالان
۱۰- کمک دانش آموز به خانواده از نظر مالی
ج: عوامل فرهنگی وآموزشی
۱- پائین بودن سطح فرهنگ
۲- کثرت تعداد دانش آموزان کلاس
۳- ضعف در روش مطالعه
۴- روش تدریس معلم
۵- نحوه ارزشیابی دروس
۶- فضای مدرسه وکلاس
۷- رفتار معلم واولیای مدرسه
۸- عدم ارتباط مناسب بین اولیای دانش آموزان ومربیان
چه باید کرد؟
مواردی که دربالا ذکر شد هرکدام به نحوی در افت وپیشرفت تحصیلی دانش آموزان موءثرند که دست اندرکاران امر تعلیم وتربیت باید به آنها توجه نماید.علاوه بر این یکی از عوامل مهم وموءثر در پیشرفت تحصیلی داشتن انگیزه قوی ونیرومند است وانگیزه یک مسئله فردی نیست بلکه این پدیده دارای بعد اجتماعی نیز هست محیط،اطرافیان،والدین ،معلم وسایر افراد وگروههایی که دانش آموز با آنها به نحوی برخورد دارد درایجاد،پرورش وتحکیم انگیزه های تحصیلی وی موءثر ند.
خانواده: صرف نطر ازشرایط مختلفی که ازلحاظ آموزشی،اقتصادی وفرهنگی درخانواده هاوجود دارد،نکتهء مهمی که باید به آن اشاره شود هم خوانی بین انتظارات والدین وتوانائیهایی است که در فرزند خود سراغ دارند.والدین اگر خواهان این هستند که فرزندی سالم ومتعادل برای جامعه تربیت نمایند باید به توانائیهای مختلف وی توجه نموده وبراساس آن .انگیزه های متناسب درآن ایجاد کنند ودراین رابطه داشتن ارتباط مستمر با اولیای مدرسه وشرکت درجلساتی که به همین منظور درمدارس تشکیل می شود می تواند بسیار مفید وسازنده باشد.
مدرسه: مدرسه بعد از خانواده دومین نهادی است که بسیاری ازرفتارهای دانش آموزان در آنجا شکل می گیرد ونهاد مدرسه فرآیندی است که درآن تجارب آموزشی،نگرشها وموفقیتهایاشکستها جامهء عمل به خود می پوشد. شرایط آموزشی در مدرسه وتوجه به توانائیهای مختلف دانش آموزان در امر آموزش،رفتار مدیر ومعلمان ونحوه یادگیری وآموزشی وارزشیابی وفضای کلاس ومدرسه همه به عنوان عواملی هستند که می توانند درپیشرفت تحصیلی دانش آموزان نقش داشته باشند هم چنین محتوای مواد آموزشی وتدریس آن درمناطق شهرها وروستاها با توجه به نیازوتوانائی دانش آموزان نیز تأ ثیر بسزایی درپیشرفت یا افت دارد. دانش آموزان ممکن است رفتار وحرکات ویا طرز فکر وبینش معلم را به عنوان الگوی آرمانی برای خود انتخاب نمایند در این صورت شدیداٌ تحت تأ ثیر وی قرار خواهند گرفت. از آنجا که رفتار و شخصیت معلم را هم باید در چارچوب فضای زندگی وی در نظر گرفت به همین جهت تاثیر معلم روی دانش اموزان در رابطه با عوامل محیطی و اجتماعی قرار می گیرد . معلمی که نتواند در جامعه پایگاه اجتماعی مناسبی را بدست آورد و گرفتار انواع مشکلات زندگی باشد نخواهد توانست در ایفای رسالت واقعی خود موفق شود و چه بسا که رفتار چنین معلمی موجبات یاس و ناامیدی و دلسردی را در دانش آموزان ایجاد کند .
رسانه های گروهی : وسایل ارتباط جمعی اعم رادیو٬ تلوزیون ٬ سینما٬ روزنامه ها و دیگر نشریات از منابعی هستند که می تواند در ایجاد انگیزه های تحصیلی دانش آموزان نقش داشته باشند پیامهای که دانش آموزان از طریق این رسانه ها در یافت می کند در طرز فکر ٬ رفتار و حرکات او موثر خواهد بود این رسانه ها می توانند با آگاه ساختن دانش آموزان از نیازهای جامعه ٬ انگیزه های متناسبی را در آنها بوجود آورند .اجرای برنامه های مختلف آموزشی ٬ بالا بردن سطح اطلاعات و آگاهی دانش آموزان از طریق نمایش فیلمهای آموزشی می تواند در این راستا موثر باشد .در پایان می توان گفت که پیشرفت یا افت تحصیلی دانش آموزان علاوه بر خود آنها تحت تاثیر افراد و نهادهایی که هاله وار او را در بر گرفته اند نیز صورت می گیرد . معلم ٬ مدرسه ٬ خانواده٬ دوستان٬ گروه همسالان هر کدام نقشی را در این مورد ایفا می کنند یعنی آموزش و پرورش با همکاری خانواده و دیگر نهادها و با یک برنامه ریزی همه جانبه و صحیح باید در پی حل این مشکل که نهایتاْ تاثیر آن به جامعه بر می گردد باشند .
ادامه مطلب ...