تأملاتی درباره آموزش ریاضیات به کودکان دبستانی

امروزه همه انسانها باید بتوانند از دانش ریاضیات به گونه ای استفاده کنند و عادی ترین و معمول ترین شیوه استفاده از ریاضیات، به کارگیری روشهای استدلالی و منطق عقلانی در حل مسایل روزمره است.

ریاضیات به عنوان یک تلاش انسانی، علاوه بر کاربردهای متعدد، باعث تقویت قوه استدلال و ایجاد نظم فکری در ذهن دانش آموز می شود. ایجاد نظم فکری در قضایای حساب و هندسه، می تواند موجب برانگیختن حس زیبایی شناختی انسان شود. منطق موجود در درسهای ریاضی باعث می شود که فرد از مهارت تفکر برتر برخوردار گردد، چنانچه کارشناسان آموزشی می گویند: ریاضیات درسی است برای نمایش قدرت ذهن.

آموزش صحیح ریاضیات یعنی پرورش افرادی منطقی؛ افرادی که موضوعی را بدون استدلال صحیح و منطقی نپذیرند. ریاضیات، همچنین نحوه استدلال ذهن را فراگیر و قوی می کند.کودکان قبل از ورود به مدرسه، اطلاعات و دانسته های مقدماتی خود را از محیط زندگی دریافت و کسب می کنند. این اطلاعات اغلب متفرق، سطحی و پراکنده است و از گستردگی و عمق کافی برخوردار نیست.

کودکان با چنین زمینه فکری و تجربی، وارد مراکز آموزش قبل از دبستان می شوند و علاوه بر آن که از لحاظ فکری و تجربی با هم تفاوت دارند، از لحاظ زبان که تنها وسیله تفهیم و تفاهم بین آنهاست، با هم فرق دارند. این کودکان، به ویژه در مناطق دوزبانه، علا وه بر این که با مشکلات فراوان روبه رو هستند بر دشواری وظایف اولیا و مربیان خود نیز می افزایند.

والدین و همچنین مربیان در این دوره سنی، وظیفه ای ویژه به عهده دارند. آنها مجبورند قبل از دست زدن به هرکاری، کودکان را از لحاظ زبان گفتاری تقویت کنند و پرورش دهند و آنها را برای فراهم آوردن زمینه های آموزشی مهیا کنند، اطلاعات و دانسته های آنها را به شکل منظم و منطقی درآورند، مفاهیم را عمق ببخشند، رفتارهای کودکانه را در جهت صحیح هدایت کنند، زمینه های اخلاقی، اجتماعی و معنوی را در کودکان پرورش دهند و تحکیم بخشند و آنها را با بینشی توحیدی، از راه شناخت آثار و پدیده های طبیعی به سوی مبدأ آفرینش هدایت کنند.

برای آموزش هر موضوعی در هر سنی به دانش آموز، باید آن را به همان گونه ای که کودک محیط خود را درک می کند و با همان معنایی که جهان برای او دارد، بیاموزیم. در حقیقت وظیفه ما ترجمه موضوع به زبان فکری خاص کودک در مرحله رشد اوست.

به بیان دیگر، هر موضوعی را می توان به زبان فکری خاص کودک تبدیل کرد و در قالب معنایی او ریخت و پس از ادامه یافتن رشد، می توان معناها را با عمق و دقت بیشتری بیان کرد.

موضوعات آموزش

آموزش ریاضی شامل فعالیت هایی در جهت تقویت و هماهنگی حواس به منظور تقویت و استفاده از عضلات کوچک دست و آماده کردن برای شروع زندگی تحصیلی و استفاده از ابزار آموزشی و حل مسایل ساده به منظور زمینه سازی برای رشد و پرورش جسمی و ذهنی آمده است.

به طبقه بندی، به عنوان عاملی برای زمینه سازی فراگیری مجموعه ها و مجموعه سازی اهمیت داده می شود و سپس به بیان مطالبی چون؛ ترتیب و ردیف سازی، ارتباط و همبستگی، ابقا کمیت (تعداد، سطح، حجم) شمارش بی معنا، شمارش بامعنا و مقابله یک به یک، اندازه ها و مقایسه های آنها، شناخت سکه های رایج و سپس به مفاهیم زمانی اشاره مختصری می گردد.

هدفهای آموزش ریاضی، معمولاً به سه دسته هدف عمده محدود می شود:

1-  هدف های شناختی

2- هدف های عاطفی

3- مهارت های ریاضی

هدف های شناختی: شامل دانش نظری و شناختی ریاضیات و قاعدتاً به صورت محتوا و متون درسی ارائه می شوند و موارد زیر را دربرمی گیرند:

*  اصطلاحات ریاضی؛

*  دانش مفاهیم؛

*  روندها و توالی ها؛

*  دانش معیارها؛

*  دانش حقایق و خاص؛

*  دانش قراردادها؛

*  دانش روش ها.

تذکر: در ریاضیات اصول و قواعد کلی و قابل تعمیم بسیار است.

هدف های عاطفی: کلیه رفتارهایی که به علاقه، احساس، نگرش ها، باورها و ارزشها مربوط می شوند، در این دسته قرار می گیرند. داشتن اعتمادبه نفس، نداشتن اضطراب، قدرت تصمیم گیری به هنگام حل مسایل ریاضی، نمونه هایی از توانایی عاطفی در ریاضیات است.

اظهار ناامیدی نسبت به یادگیری ریاضیات، یک احساس عاطفی گرم، ولی منفی است. در مقابل داشتن این عقیده که فرمول های ریاضی را می توان حفظ کرد، یک عاطفه سرد محسوب می شود، زیرا فاقد احساس است.

حیطه عاطفی در ریاضیات را به سه دسته تقسیم می کنند:

1- باورهای فردی؛

2- نگرش های فرد نسبت به ریاضیات؛

3- احساساتی شامل: احساس شادی از حل مسایل غیرعادی یا حظ هنری از استدلال و منطق ریاضی است.

مهارت های ریاضی: مهارت هایی که حاصل آموزش ریاضی شامل انواع مختلف ذهنی، عملکردی، فرآیندِی، موقعیتی، ارتباطی، پنهان و... است. مهارت های ریاضی مهم در چهار دسته زیر طبقه بندی می شود:

1- مهارت های ذهنی: به توانایی تفکر و تجسم اطلاق می شود؛ و در آن دسته فعالیت های ریاضی که جنبه خلاقیت، ابداع، نوآوری، تجسم و غیره دارند، به کار می رود. (به کارگیری ذهن برای حل مسئله)

2- مهارت های عملکردی: به توانایی تبدیل مهارت ذهنی به عمل یا رفتار گفته می شود. (انجام محاسبات چهار عمل اصلی)

3- مهارت فرآیندی: بر دانستن چگونگی انجام دادن فعالیت های شناختی دلالت دارد. (توانایی رسم جدول و نمودار)

4- مهارت موقعیتی: این مهارت به دانستن این که چه هنگام، دانش های مختلف اجرا می شوند، ارتباط می یابد و به تشخیص اهمیت انجام کار دلالت دارد.

زمینه سازی برای درک مفاهیم ریاضی:کودک برای یادگیری مفاهیم ریاضی در دبستان، باید آمادگی ذهنی لازم را داشته باشد. اساس این آمادگی، درک مفهوم عدد است. بسیاری از والدین در سنین قبل از دبستان، برای تسهیل در امر یادگیری کودکانشان در مدرسه، شمارش اعداد را به آنها می آموزند، غافل از آن که شمارش اعداد؛ یا به عبارتی دقیق تر، به خاطر سپردن اسامی اعداد، هیچ گونه کمکی به درک مفهوم عدد که کلید ریاضیات است، نمی کند؛ بلکه آنچه به کودک برای درک این مفهوم یاری می بخشد، تجارب واقعی و عملی او در زمینه های گروه بندی، ردیف بندی (ترتیب) و تقابل یک به یک است. زیرا عدد، یک مفهوم منطقی است که از ترکیب گروه بندی، ردیف بندی و تقابل به وجود می آید.

بدیهی است رشد توانایی های کودک برای تفکر و یادگیری در الگوهای منطقی، از طریق تجربه کودک با اشیا واقعی (دست کاری کردن) حاصل می شود، زیرا کودکان از طریق فعالیت هایشان با اشیا مختلف، می فهمند و درک می کنند، نه از طریق مشاهده اشیا و یا چیزهایی که راجع به اشیا به آنها گفته می شود.

از این رو فعالیت هایی که در سنین قبل از دبستان، در زمینه درک مفهوم عدد به کودک داده می شود، بایستی به صورت تجارب واقعی و عملی باشد، نه به خاطر سپردن و حفظ کردن اسامی اعداد (شمارش اعداد).

گروه بندی،اساس تفکر خلاقه است و مستلزم این توانایی است که کودک تشابهات و تفاوت های اشیا را تشخیص داده و آنها را به نسبت تشابه و تفاوتشان گروه بندی کند، گروه بندی را می توان براساس معیارهای مختلف، ازجمله رنگ، شکل، مقدار و اندازه انجام داد.

منبع

معصومه زمانی- فریده صیادی

روزنامه همشهری