فناوری اطلاعات و ارتباطات و نقش آن درپیشبرد دانش و توسعه

 فناوری اطلاعات و ارتباطات و نقش آن درپیشبرد دانش و توسعه  

مقدمه :

در پنجاه‌سال‌گذشته بروز تحولات‌گسترده در زمینةکامپیوتر و ارتباطات، تغییرات عمده‌ای را در عرصه‌های متفاوت حیات بشری به دنبال داشته است . انسان همواره از فناوری استفاده نموده و کارنامه حیات بشریت مملو از ابداع فناوری های متعددی است که جملگی در جهت تسهیل زندگی انسان مطرح شده اند. در سالیان اخیر ، فناوری های  اطلاعات و ارتباطات که از آنان به عنوان فناوری های جدید و یا عالی ، یاد می شود ، بیشترین تأثیر را در حیات بشریت داشته اند . دنیای ارتباطات و تولید اطلاعات به سرعت در حال تغییر بوده و ما امروزه شاهد همگرایی آنان بیش ازگذشته‌با یکدیگر بوده ،به‌گونه ای که داده ها و اطلاعات به سرعت و در زمانی غیرقابل تصور به اقصی نقاط جهان منتقل و در دسترس استفاده کنندگان قرار می گیرد . بدون شک مهمترین و در عین حال بزرگترین پیشرفت در زمینة فناوری اطلاعات و ارتباطات به ابداع « وب » توسط « تیم . برنرزلی » در اواخر سال 1980 ، برمی گردد . به منظور آشنایی با جایگاه واقعی « وب » کافی است به ضریب نفوذ آن پس از ابداع توجه گردد. پس از ابداع هر فناوری ، مدت زمانی به طول می انجامد تا فناوری موردنظر در مقیاس عمومی مورد استفاده قرار گیرد( ضریب نفوذ) . مثلاً تلفن پس از 74 سال ، رادیو پس از 38 سال ، کامپیوترهای شخصی پس از 16 سال ، تلویزیون پس از 13 سال و « وب » پس از  4 سال ، موفق به جذب پنجاه میلیون استفاده کننده  شده اند .

 فناوری اطلاعات و ارتباطات ، بدون شک تحولات گسترده ای را در تمامی عرصه های اجتماعی و اقتصادی  بشریت به دنبال داشته و تأثیر آن بر جوامع بشری به گونه ای است که جهان امروز به سرعت در حال تبدیل به یک جامعة اطلاعاتی است . جامعه ای که در آن دانائی و میزان دسترسی و استفاده مفید از دانش ، دارای نقشی محوری و تعیین کننده است .
ما در این مقاله قصد داریم به بررسی فناوری اطلاعات و ارتباطات و نقش آن در پیشبرد دانش و توسعه بپردازیم .

اطلاعات و دانش :

برای اطلاعات تعاریف متفاوتی ارائه شده است که به برخی از تعاریف اطلاعات از زوایای مختلف می پردازیم :
1- تعریف اطلاعات از لحاظ نظری :  اطلاعات به هر نوع دادة جمع آوری شده با استفاده از روش های مختلفی نظیر : مطالعه ، مشاهده ، شایعه و سایر موارد دیگر اطلاق می گردد. در واژة « اطلاعات » ، بار معنایی از قبل تعریف شده ای در رابطه با کیفیت ، معتبر بودن و یا صحت داده وجود نداشته و امکان برخورد با  اطلاعات معتبر ، غیرمعتبر ، واقعی ، نادرست ، صحیح و گمراه کننده ، وجود خواهد داشت .
2- تعریف اطلاعات از منظر تئوری اطلاعات : اطلاعات دربردارندة یک معنی خاص خصوصاً در ارتباط با پیشگویی احتمالی از داده است .در تعریف فوق ، میزان معنی و محتوای ارائه شده توسط اطلاعات مورد توجه قرار می گیرد.مثلاً پیامی که به ما اعلام می نماید:فردا خورشید طلوع می نماید. دارای حجم اندکی محتوای  اطلاعاتی است در حالی که یک پیام در رابطه با روز قیامت ، شامل حجم بالایی از اطلاعات است . در تعریف ارائه شده از منظر تئوری اطلاعات ، همانند تعریف ارائه شده قبلی ، توجه خاصی به کیفیت و یا ارزش اطلاعات نمی گردد .
3- تعریف اطلاعات از منظر علم اطلاعات و فناوری اطلاعات :علم اطلاعات و فناوری اطلاعات با اطلاعات به عنوان داده جمع آوری شده ، ذخیره شده ، بازیابی شده ، پردازش شده و ارائه شده سروکار دارد . در تعریف فوق نیز به مواردی همچون اعتبار ، کیفیت و ارزش اطلاعات به صورت جانبی ، توجه می گردد.  در تعاریف فوق ، توجه خاصی به کیفیت و یا ارزش اطلاعات نشده است . در مقابل اطلاعات از واژه ای دیگر با نام « دانش » استفاده می شود .
 دانش ، بر خلاف اطلاعات ، دارای بار معنایی مختص به خود بوده که توسط فرد و یا افرادی کارشناس و بر اساس بررسی و مطالعه انجام شده بر روی اطلاعات معتبر ، حاصل می شود. اطلاعات معتبر ، به خودی خود مفید و قابل استفاده می باشند ولی قادر به پیشگویی نتایج نمی باشند. برخی اطلاعات معتبر نظیر قیمت یک کالا و یا خدمات و یا برنامه‌زمانبندی پروازهای هوایی ، مستقیماً قابل استفاده می باشد،  ولی برخی اطلاعات دیگر نظیر دادة هواشناسی و یا دادة مربوط به آنتی بیوتیک ها صرفاً زمانی مفید و معتبر می باشند که در ابتدا توسط کارشناسان متخصص ( دارای دانش لازم )  استفاده وپس از  بررسی و آنالیز داده های اولیه ، نتایج استخراج و در اختیار عموم علاقه مندان جهت استفاده قرار گیرد.در بطن دانش همواره آنالیز و نتیجه گیری نهفته است در حالی که ، اطلاعات در بهترین وضعیت استنتاج استقرایی را به دنبال خواهد داشت . بنابر این حداقل از لحاظ فلسفی ، شایسته و منطقی است که ظهور « جوامع مبتنی بر دانش » را در مقابل « جوامع اطلاعاتی » ، ترویج نمود  . در جوامع مبتنی بر دانش ، آموزش و فراگیری به عنوان فرآیند کسب دانش مطرح بوده تا در مرحله بعد ، امکان ایجاد دانش فراهم می گردد . از لحاظ تاریخی ، دستیابی به اطلاعات از طریق رسانه های چاپی ( کتاب ، روزنامه ، مجله ) حاصل می گردید در حالی که فراگیری دانش از طریق مدارس و دانشگاه ها به دست می آمد . امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات افق جدیدی در رابطه با تولید و عرضة اطلاعات را ارائه نموده است ومی‌بایست به طور همزمان امکانات موجود را در جهت فراگیری و ایجاد دانش و سازماندهی به خدمت گرفت . ما می‌بایست در مرحلة اول با بهره گیری از امکانات موجود موفق به فراگیری دانش بوده تا در ادامه امکان تولید ، میسر گردد. بدیهی است با استفادة مناسب از دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، می توان به سرعت اقدام به فراگیری دانش و درنهایت تولیدعلم نمود . شاید از زاویة فوق ، بتوان مهمترین رسالت فناوری اطلاعات و ارتباطات را ایجاد زیرساخت و بستر مناسب برای فراگیری و تولید علم درنظر گرفت . در جوامعی که توانسته اند زیرساخت مناسبی (صرفاً زیرساخت ارتباطی موردنظر نمی باشد) در رابطه با فناوری اطلاعات و ارتباطات ایجاد نمایند ، شرایط مناسب برای استفاده از « دانش » فراهم و میزان تولید دانش در اینگونه جوامع ارتباط مستقیمی با زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات آنان دارد.
استفادة مناسب از دانش و به کارگیری آن در تمامی عرصه های زندگی و در نهایت تولید دانش ، ارتباط مستقیمی با توسعه دارد .

دانش و توسعه

بین استفاده و تولید دانش با توسعه ارتباطی مستقیم  وجود دارد . قطعاً درجوامع توسعه یافته برآیند استفاده از دانش مثبت بوده و در ادامه با توجه به زیرساخت‌ها و سیاست های تدوین شده ، امکان تولید دانش  فراهم می گردد .
درآمد سرانه ، یکی از شاخص های مهم به منظور سنجش میزان موفقیت برنامه های  توسعه است که همواره در آمار اعلام شده توسط سازمان ها و نهادهای دولتی به آن استناد می‌گردد تا میزان موفقیت برنامه‌های توسعه ، نشان داده شود. به منظور آشنایی با تأثیر دانش بر توسعه و در نهایت افزایش درآمد سرانه شهروندان یک جامعه ، دو کشور غنا و کره جنوبی را بررسی می نماییم . بر اساس مستندات بانک جهانی ، چهل سال قبل ، میزان درآمد سرانه دو کشور کره جنوبی و غنا معادل یکدیگر بوده است . در حالی که امروزه درآمد سرانة کره‌ای ها ، شش مرتبه بیشتر شده است . به عبارت دیگر شهروندان کره جنوبی شش برابر نسبت به شهروندان غنا، ثروتمندتر شده و یا مردم غنا نسبت به مردم کره جنوبی شش برابر فقیرتر شده اند . بر اساس بررسی انجام شده ، بیش از پنجاه درصد نابرابری فوق ، به استفادة موفقیت‌آمیز کره‌ای ها در رابطه با فراگیری و استفاده از دانش برمی گردد. استفادة مؤثر و موفقیت آمیز از دانش ، عامل اصلی شکوفایی و موفقیت اقتصادی در برخی کشورهای آسیایی بوده که از آن به عنوان «معجزه اقتصادی» ،نام برده می شود. استفاده از سایر امکانات نظیر جاده ها ، ساختمان ها ، ماشین‌آلات کمتر از سی درصد سهم داشته است . از دیگر نمونه‌های موجود در این رابطه و نقش دانش و توسعه می توان به «‌ انقلاب سبز » در آسیا اشاره نمود. در این رابطه با استفاده از روش های پیشرفته اقدام به ارتقاء سطح دانش و آگاهی افراد گردید و استفاده کنندگان با به کارگیری اندوخته‌های خود توانستند حرکتی‌عظیم و‌تحولی‌گسترده را در‌جامعة خود باعث گردند .در گذشته دانش (برای توسعه) از طریق کارشناسان و ارتباط مستقیم با فراگیران به آنان منتقل می گردید . بدیهی است در چنین مواردی میزان سرمایه گذاری، محدود به قیمت و تعداد کارشناسان موردنظری بود که می بایست رسالت انتقال دانش به مخاطبان خودرا انجام دهند. هندوستان ، یکی از کشورهای موفق در این زمینه بوده که از رسانه های ارتباط جمعی نظیر رادیو و تلویزیون برای نشر دانش استفاده نموده است .رادیو ،تلویزیون و تلفن های ثابت و همراه از جمله عناصر موجود در زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشند . انقلاب سبز ، اولین تجربه موفقیت آمیز در زمینة استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آسیا می باشد . افزایش و ارتقاء سطح دانش و آگاهی شهروندان یک جامعه دارای دستاوردهای بسیار مثبتی می باشد و شاید برخی از دستاوردهای به دست آمده در مرحله اول محسوس و یا ملموس نباشند . ارتقاء سطح دانش تأثیر مستقیم و مثبتی بر کیفیت زندگی شهروندان یک جامعه را به دنبال داشته و شرایط مناسبی را برای توسعة همه جانبه فراهم می نماید.
مهمترین رسالت فناوری اطلاعات و ارتباطات ، ارائه امکانات و زیر ساخت لازم برای تولید و توزیع دانش می باشد . بدیهی است از زاویة فوق و با توجه به ارتباط مستقیم استفاده و تولید دانش در یک جامعه با توسعه ، می توان به اهمیت و جایگاه واقعی فناوری اطلاعات و ارتباطات در ارتباط با توسعه همه جانبه بیشتر واقف گردید .

فناوری اطلاعات و ارتباطات  ( ICT ) :

در فناوری اطلاعات و ارتباطات ، دستگاه ها و فناوری های ارتباطی دارای جایگاهی خاص بوده و از عناصر اساسی به منظور  استفاده از مزایا و دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات ، محسوب می گردند. در ادامه با تعاریف متفاوت ICT ، بیشتر آشنا می شویم :
در اوایل سال 1990 به مجموعة سخت افزار ، نرم افزار ، شبکه و صنایع مرتبط به آنان ، فناوری اطلاعات ( IT ) گفته می شد. در فناوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT ) ، تأکید و محوریت بر روی جنبة ارتباطی می باشد ، بگونه ای که ارتباطات به منزله یک «باید» مطرح بوده که فناوری‌اطلاعات بدون وجود آن امکان ارائه سرویس‌ها و خدمات‌را دارا نمی باشد .
 فناوری اطلاعات و ارتباطات ، واژه‌ای است که به هر نوع دستگاه ارتباطی و یا برنامه نظیر: رادیو ،تلویزیون ،تلفن های سلولی ،کامپیوتر ،نرم افزار ،سخت‌افزارهای شبکه ،سیستم های ماهواره‌ای و نظایر آن اطلاق شده که سرویس ها ، خدمات و برنامه های متعددی به آنان  مرتبط می گردد( کنفرانس از راه دور ، آموزش از راه دور) . فناوری اطلاعات و ارتباطات اغلب در یک مفهوم و جایگاه خاص مورد بررسی کاربردی دقیق تر قرار می گیرد نظیر :فناوری اطلاعات و ارتباطات درآموزش ،بهداشت ،کتابخانه‌ها و .... .فناوری اطلاعات و ارتباطات ، به مجموعه امکانات سخت افزاری ، نرم افزاری ، شبکه ای و ارتباطی به منظور دستیابی مطلوب به اطلاعات ، گفته می شود .
همگرایی بین کامپیوتر و ارتباطات ، فناوری اطلاعات و ارتباطات را شکل می دهد .(پیوند بین کامپیوتر و بهره برداری از تمامی قابلیت های آن خصوصاً پردازش و ذخیره سازی داده‌با امکانات متعدد ارتباطی)‌.با این‌که تکنولوژی‌های مرتبط با کامپیوتر به نوعی در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار می‌گرفت ، ولی پتانسیل های گستردة آن پس از تحقق دو تحول عمده در سال 1980 بر همگان آشکار گردید : تحول درصنعت نیمه‌هادی‌ها (ترانزیستور ، مدارات مجتمع ، میکرو تراشه ها) ،کوچک و ارزان شدن کامپیوترها را به دنبال داشت . متعاقب این تحول عظیم ، امکان استفاده از‌کامپیوتر در ابعاد بسیار‌گسترده و برای عموم کاربران، فراهم گردید.
 دومین تحول عمده ، ارتباط کامپیوترها  با یکدیگر و برپاسازی شبکه های کامپیوتری است . در ادامه با استفاده از فناوری های متعدد مخابراتی و ارتباطی ، امکان اتصال و ارتباط بین شبکه‌های کامپیوتری ، فراهم گردید .تحولات فوق ، زمینه انقلاب عظیم اطلاعاتی در عصر حاضر و ظهور فناوری های متعدد اطلاعات و ارتباطات را ایجاد نموده است .مهمترین ویژگی فناوری اطلاعات و ارتباطات ، نحوه ذخیره سازی ، پردازش و دستیابی به اطلاعات است و به مجموعه فناوری هایی که امکان ذخیره سازی ، پردازش ، ارائه و انتقال اطلاعات را از طریق محیط‌های انتقال فراهم می نماید ، اطلاق می گردد.
فناوری اطلاعات و ارتباطات  به جایگاه برجستة اطلاعات ، دستگاه‌های ذخیره سازی و پردازش اطلاعات و دستگاه‌های انتقال و دستیابی به اطلاعات تأکید دارد . بدیهی است در این راستا ، علاوه بر پتانسیل های مخابراتی ، رسانه هایی دیگر مانند‌رادیو و تلویزیون نیز در فهرست وسایل ارتباطی ( کانال نشر و توزیع اطلاعات ) ، قرار خواهند گرفت . زیر ساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات در مرحله اول نیازمند وجود یک زیرساخت اطلاعاتی است که در آن تمامی دستگاهها و وسایل ارتباطی نظیر تجهیزات مخابراتی ، رادیو و تلویزیون قرار خواهند گرفت . زیرساخت اطلاعاتی به منزله فونداسیون زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات ، مطرح بوده که امکان ارائه سرویس ها و خدمات اطلاعاتی را با کیفیت مطلوب ، فراهم می نماید. بر همین اساس می توان فناوری اطلاعات و ارتباطات را مشتمل بر سه بخش اساسی زیر در نظر گرفت :
1- زیرساخت اطلاعات
2 - فناوری‌های اطلاعات
3- کاربردهای اطلاعات

زیر ساخت اطلاعات ( II ) :

در زیرساخت اطلاعات ، هدف ایجاد و گسترش امکانات زیر می باشد : 
1- شبکه ها و سرویس های مخابراتی
2- تکنولوژی های انتقال 
3- سوئیچینگ و روتینگ 
4- دستیابی و عرضه 
5- ارتباطات چند رسانه ای ( صوت ، تصویر ) شامل :

• شبکه‌های موبایل ، بدون کابل
• شبکه‌های فیبرنوری
• سیستم های ماهواره ای
• سیستم های سخن پراکنی
• ترکیب (تلفیق) مخابرات با سیستم های چند رسانه ای 
• ارتباطات محلی با سرعت بالا
• ارتباطات شهری ، منطقه‌ای و ملی با سرعت بالا

فناوری اطلاعات ( IT ) :

در فناوری اطلاعات ، موارد زیر مورد توجه قرار می گیرد :
1- ذخیره سازی اطلاعات 
2- پردازش و ارائه  اطلاعات
3- سیستم های عامل
4- زبان های برنامه نویسی
5- مهندسی پروتکل ها 
6- نرم افزارهای کاربردی شامل :

• پروتکل های شبکه
• شبکه های ذخیره سازی داده 
• فناوری های رمزنگاری و امنیتی
• سخت افزار( کامپیوترهای شخصی ، سرویس دهندگان و ... ) 
• طراحی بانک های اطلاعاتی
• زبان های ارائه محتوا در وب نظیر : HTML,XML 
• تشخیص و پیشگیری از حملات

کاربردهای اطلاعات ( IA ) :

در کاربردهای اطلاعات ، موارد زیر مورد توجه قرار می گیرد : 
1- ارائه خدمات
2- اشتراک دانش
3- مدیریت عمومی
4- سرویس های اجتماعی
5- راه حل های تجاری
6- تولید و نشر محتوا شامل : 

• آموزش
• فرصت های اقتصادی و تولید درآمد 
• توسعه روستایی
• بهبود سلامت شهروندان نظیر استفاده از درمان راه دور 
• امنیت و مونیتورینگ مسائل زیست محیطی 
• مدیریت اقتصادی و دولتی 
• کتابخانه‌های الکترونیکی
• تجارت الکترونیکی
• بانکداری الکترونیکی
• آموزش الکترونیکی 
• و ...

همانگونه که ملاحظه می شود برای هر یک از بخش های سه گانه در فناوری اطلاعات و ارتباطات ، محدودةخاصی در نظرگرفته شده است ولی در عمل تعیین دقیق این محدوده ، امری دشوار و گاهاً غیرممکن است. مثلاً برنامه های نرم افزاری در بخش فناوری اطلاعات قرارگرفته ولی امکان پیاده سازی آنان در زیر مجموعه کاربردهای اطلاعات ( IA ) نیز وجود خواهد داشت .همچنین ارتباطات چندرسانه ای در زیر مجموعه زیرساخت اطلاعات ( II ) قرار گرفته شده اند ولی امکان پیاده سازی برخی از ویژگی های مالتی مدیا در زیرمجموعه فناوری اطلاعات ( IT ) ، نیز وجود دارد.
علیرغم عدم وجودمحدوده‌ای مشخص وشفاف‌برای هر یک از عناصر موجود در بخش‌های سه‌گانه زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات ، می‌توان با لحاظ نمودن وزن بکارگیری امکانات‌سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در هر یک از بخش‌ها ، به یک‌مرزبندی‌خاص‌دست یافت :
عناصرزیرساخت اطلاعات( II ) ،نیازمند استفاده ازتجهیزات و امکانات‌فیزیکی گسترده ای نظیر سیستم‌های سوئیچینگ،روتینگ،شبکه‌ای‌گسترده از خطوط تلفن ثابت،سیار و شبکه‌های رادیویی می‌باشند .در این رابطه و به منظورانجام عملیات و مدیریت زیرساخت فیزیکی‌متشکل از عناصر وتجهیزات‌سخت‌افزاری ،می‌بایست از سخت‌افزار و نرم‌افزارهای متعددی استفاده شود.با طراحی و پیاده‌سازی‌زیرساخت اطلاعات (بستر ارتباطی) ، امکان ارتباط دستگاه‌های مختلفی نظیرتلفن‌های ثابت ،تلفن‌های سلولی ،دستگاه‌های بدون کابل ، کامپیوترهای شخصی و سرویس دهندگان به شبکه فراهم و آنان قادر به استفاده از سرویس ها و خدمات مختلفی می باشند . ارتباط با زیرساخت اطلاعاتی و ارتباطی ممکن است مستقیماً از طریق شبکه ایجاد شده و یا با استفاده از تجهیزات  خاصی نظیر مودم ، کارت‌هایISDN ،خطوطDSL و یا دستگاه‌های بدون کابل ، ایجاد گردد. معمولاً برای سنجش میزان شکاف دیجیتالی بین جوامع فقیر و ثروتمند ، به تنوع ، تعداد و کیفیت وسایل ارتباطی به زیرساخت ، استناد‌می‌گردد‌. بدیهی است با فرض ایجاد‌زیر‌ساخت اطلاعات ، بدون وجود دستگاه‌های ارتباطی ( از بعد کمی و کیفی) ، امکان استفاده مطلوب و بهینه از زیرساخت و درنهایت بهره‌مندی از دستاوردها و پتانسیل‌های ارائه‌شده در بخش‌های فناوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات ، وجود نخواهد داشت . دستگاه‌های ارتباطی (نظیرتلفن های ثابت،سلولی) به عنوان شرط لازم برای ورود به بزرگراه‌های اطلاعاتی مطرح‌می باشند. بدیهی‌است‌تنوع ،کیفیت و مقرون به صرفه‌بودن دستگاه‌های ارتباطی ،گزینه‌های متعددی را به منظور استفاده از منابع اطلاعاتی در اختیار متقاضیان ، قرار می دهد . امکان دستیابی آحاد جامعه به منابع اطلاعاتی ، یکی از عناصر اصلی سیاست‌گذاری  در زمان تعریف استراتژی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر جامعه می باشد . 
در زیر مجموعه‌فناوری‌اطلاعات(IT ) ،از سخت‌افزارهای متعددی نظیر سرویس دهندگان ، ایستگاه‌های کاری و برخی کامپیوترهای بزرگ به همراه دستگاه های ذخیره سازی مختلفی ، استفاده می‌گرددنظیر استفاده از کامپیوترهای داخلی که مسئول سرویس دهی به سایر عناصر موجود در بخش فناوری اطلاعات‌بوده و یا سرویس‌دهندگان خارجی که مسئولیت ارائه سرویس های داده نظیر اینترنت را بر عهده دارند . علیرغم استفاده گسترده از عناصر سخت افزاری در زیر مجموعة فناوری اطلاعات ، «نرم افزار» حضوری چشمگیرتر داشته و اکثر عملیات نسبت داده شده به این بخش مستلزم استفاده از نرم‌افزار می باشد.
هدف عمده در بخش کاربردهای اطلاعات ، ارائه سرویس ها و خدمات گسترده به منظور افزایش کارایی و بهره‌وری در ابعاد متفاوت اجتماعی در یک جامعة اطلاعاتی است . در این رابطه‌با توجه به نقش محوری و حمایت بخش زیرساخت اطلاعات و دستاوردهای بخش فناوری اطلاعات ، امکان ارائه سرویس ها و خدمات متنوع ،  گسترده و پویایی در بخش کاربردهای اطلاعات ، فراهم می گردد . در بخش کاربردهای اطلاعات ، علیرغم استفاده از سخت افزار ، محور عملیات و هسته اساسی را طراحی و پیاده سازی نرم افزار تشکیل می‌دهد .
همانگونه که ملاحظه می شود ،در زیرساخت اطلاعات علیرغم استفاده از نرم افزار ، سخت‌افزارحضوری برجسته‌دار داشته و این‌وضعیت در بخش های  فناوری اطلاعات و  کاربردهای اطلاعات، برعکس می باشد . پس از ایجاد هر یک از بخش‌های سه‌گانه فناوری اطلاعات و ارتباطات ، زیر ساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایجاد و امکان ارتباط آن با سایر بخش ها به منظور نیل به توسعة همه جانبه وجود خواهد داشت .در این راستا لازم است که تلاش لازم در خصوص ایجاد سه بخش اشاره شده به صورت مستمر ، سیستماتیک و هدفمند ، دنبال شود . بدیهی است تعلل در هر‌یک از بخش‌های فوق ، امکان استفاده از مزایا و دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات را عملاً با مشکل مواجه می نماید. در برخی از کشورها با توجه به جایگاه گسترده تجهیزات سخت افزاری و ارتباطی در ایجاد زیرساخت اطلاعات ،تمامی تلاش انجام شده در جهت توسعة فناوری اطلاعات و ارتباطات ، محدود به این بخش بوده و به سایر بخش ها( فناوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات ) کمترتوجه‌می گردد .فراموش نکنیم که زیرساخت اطلاعات،صرفاً بسترارتباطی‌وگزینه‌های متعددی را به منظور استفاده از دستاوردها و مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات در اختیار شهروندان یک جامعه قرارداده و می بایست تلاش مضاعفی در جهت توسعة سایر بخش ها و یا ایجاد زیرساخت های جانبی دیگر نیز صورت پذیرد .مثلاً بدون وجود یک زیر ساخت قانونی ، امکان استفاده از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات در مواردی همچون تجارت الکترونیکی ، وجود نخواهد داشت .

استراتژی های فناوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه :

به‌موازات استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمامی ابعاد حیات بشری ، جهان به سرعت درحال تبدیل به یک جامعة اطلاعاتی است . امروزه امکان دستیابی به اینترنت و استفاده ازمنابع اطلاعاتی درتمامی جوامع بشری روندی تصاعدی را طی می نماید و جوامع مختلف هریک با توجه به زیرساخت‌های متعدد ایجاد شده از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات ، استفاده می‌نمایند. ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی ،قانونی وتربیت نیروی‌کارآشنا با فناوری اطلاعات و ارتباطات ، نمونه هایی از تلاش انجام شده در این خصوص است .
 رشد شکاف دیجیتالی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ، جوامع شهری و روستایی ، شهروندان ماهر و آموزش دیده و فاقد مهارت ، جای هیچگونه شک و تردیدی در رابطه با تدوین استراتژی ها و تبعیت از سیاست‌ها و رویکردهای مناسب برای نیل به یک جامعه مدرن اطلاعاتی را باقی نگذاشته است . تمامی کارشناسان و سیاست‌گذاران کشورهای متفاوت به این موضوع اذعان نموده اند که فناوری اطلاعات و ارتباطات دارای پتانسیل لازم برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی است . در این راستا اکثر کشورها ، استراتژی های خاصی را به منظور توسعة فناوری اطلاعات و ارتباطات ، تدوین نموده اند .

عناصر کلیدی به منظور تدوین استراتژی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات :

1- ایجاد یک مدل (چارچوب) برای استراتژی ملی توسعة فناوری اطلاعات و ارتباطات
2- ایجادآگاهی لازم درسطوح متفاوت جامعه در خصوص پتانسیل ها و مزایای متعدد فناوری اطلاعات و ارتباطات
3- ایجادوتوسعه‌زیرساخت‌مخابراتی(بدون‌وجود یک زیرساخت ارتباطی مناسب، امکان استفاده اندکی از دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات وجود خواهد داشت. )
4- امکان دستیابی عموم شهروندان جامعه به زیرساخت ارتباطی و استفاده از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات
5- توسعه منابع انسانی (بدون وجود افراد آموزش دیده و ماهر ،  امکان استفاده از فرصت هاومزایای ارائه‌شده‌توسط‌فناوری‌اطلاعات وارتباطات‌، وجود نخواهد داشت.)
6- ایجاد و توسعه زیرساخت قانونی ( بدون وجود مجموعه قوانین مشخص ، امکان استفاده از فرصت‌ها و مزایای ارائه شده توسط فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر تجارت الکترونیکی ، وجود نخواهد داشت. )
7- ایجاد‌وتوسعه‌محیط‌مناسب برای فعالیت‌های تجاری و اقتصادی(سرمایه‌گذاری تجاری ، ایجاد استانداردهای فنی ، پرداخت الکترونیکی )
8- ایجاد و توسعه محتوا متناسب با زبان ملی هر کشور
9- ایجاد ، توسعه و حمایت از صنایع مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات ( امکانات سخت افزاری ، نرم افزاری ، شبکه ، مخابراتی )
10- مونیتورینگ و سنجش مستمر میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور ارزیابی موفقیت استراتژی ها و سیاست های تعیین شده .

ضرورت های توسعه آموزش الکترونیکی‌ برای دانش آموزان و دانشجویان :

گسترده شدن فناوری اطلاعات و نفوذ وسایل ارتباطات از راه دور به عمق جامعه، ابزارها و روش‌های آموزش در جوامع را نیز متحول کرده‌ و این تحول در جهتی است که هر فرد در هرزمان و هرمکانی بتواند با امکاناتی که خود مشخص می‌کند، مشغول یادگیری شود؛ پیشرفت تکنولوژی و ارزان‌تر شدن هزینة استفاده از آن، فکر استفاده از ابزارهای جدیدتر برای انتقال دانش را در جوامع مطرح کرد و به دنبال آن به وجود آمدن و گسترش اینترنت نیز آموزش الکترونیکی را بعد از آموزش از راه دور برای استفاده بیشتر از امکانات موجود برای گسترش آموزش در جوامع مدنظر قرار داد.
از آموزش الکترونیکی به‌عنوان روش‌ مدرن آموزشی یاد می‌شود، برای هر آموزش، تعیین بازده زمانی توسط آموزش‌گیرنده و هم‌چنین انتخاب مکان دلخواه توسط او برای دسترسی به مطالب آموزشی مدنظر است، ضمن این که آموزش الکترونیکی دامنه گسترده‌ای نیز داشته و با توجه به نوع استفاده و امکانات موجود به انواع آموزش بر پایه وب، آموزش مبتنی بر رایانه، آموزش از طریق وسایل و ابزار دیجیتال همراه و هم‌چنین آموزش از طریق تلفن‌همراه تقسیم می‌شوند که هر یک مزایای خاص خود را دارا هستند. ‌هم‌چنین نبود نیاز به صرف وقت و حضور در کلاس، برخورداری از یک روش مطالعه انعطاف‌پذیر مطابق نیاز دانشجو، بهره‌مندی از مزایای کارگروهی در مطالعه به صورت آنلاین، کنجکاوی و ابتکار بیشتر و دسترسی به تکنولوژی‌های جدید، استفاده از اطلاعات به‌روز، امکان یادگیری در هر زمان و هر مکان و هم‌چنین کاهش هزینه‌های یادگیری از جمله مزیت‌های عنوان شده از سوی کارشناسان امر برای آموزش الکترونیکی است. ‌

ضرورت (ICT) در آموزش :

ICT قدرت زیادی در کلاس دارد چرا که موجب تقویت یادگیری دانش آموزان و دانشجویان و بهبود کار معلم و استاد می گردد.
ICT باعث تقویت یادگیری شناختی ، پیشرفت در حل مسأله و مهارتهای فکری در سطحی بالاتر شده است و همین طور باعث گسترش و توسعة توانایی های ذهنی و فیزیکی می شود.

نقش معلم در آموزش مبتنی بر کامپیوتر(رایانه) :

در مدارس و آموزشگاه ها ، معلم یکی از مهمترین فاکتورهای موفقیت محسوب می شود. تا جایی که بسیاری از آموزشگاه ها حاضرند مبالغ کلانی بپردازند تا نام یک معلم معروف را در فهرست مدرسانشان داشته باشند و البته ساختار معلم مدار آموزش سنتی نیز همین را می طلبد. در سیستم آموزشی که بار اصلی آموزش تقریباً بر عهده یک مولفه است ، طبیعی است که هر تغییری در آن مولفه، تغییر در کل کیفیت آموزش را به همراه دارد. باور عمومی این است که با روی آوردن به ابزارهای جدید آموزشی و مشخصاً آموزش مبتنی بر کامپیوتر( نرم افزارهای آموزشی ، آموزش آنلاین ، . . . ‌) ، نقش مدرس کمرنگ خواهد شد. البته این باوری است کاملاً منطقی و پذیرفتنی. امّا میزان این کمرنگ شدن مهم است. برخی ( عموماً تولید کنندگان آموزش های مبتنی بر کامپیوتر ) می پندارند در تولید یک نرم افزار آموزشی احتیاجی به معلم نیست و مثلاً به کمک یک کتاب یا با دانسته های خودشان می‌توانند یک نرم افزار آموزشی موفق تولید کنند. گروهی نیز بر این باورند که با ورود کامپیوتر و تکنولوژی آموزشی، معلمان کم کم باید از صحنه کنار بروند. نتیجه این می شود که هزاران نرم افزار آموزشی به بازار می آید که از میان آنها به تعداد انگشتان هم نمی توان نرم افزار مفید یافت. اکثر این نرم افزار ها محصول یک تیم جوان است که عموماً مقداری برنامه نویسی بلدند و با چند رسانه ای هم آشنایی دارند.
کامپیوتر و تکنولوژی زمانی در آموزش مفید است که به عنوان یک ابزار در دست معلمی ورزیده به کارگرفته شود. این که ما می‌توانیم در آموزش های کامپیوتری فیلم نمایش دهیم، صدا پخش کنیم و از تعامل استفاده کنیم، دلیل نمی شود که بتوانیم آموزش موفقی هم تولید کنیم. برای آموزش دادن هر مبحث، حتی احاطه به آن مبحث نیز کافی نیست. چه بسا متخصصینی که یک نرم افزار را به طور کامل می شناسند و بهترین استفاده را از آن می کنند ، ولی اگر بخواهند کاربرد آن را به کسی آموزش دهند، هیچ موفقیتی به دست نمی آورند. آموزش ( محتوای آن هرچه باشد ) جدای از احاطه به مبحث ، احتیاج به چیزی دارد که ما آن را « شم معلمی » می نامیم. شم معلمی یا شم تدریس است که باعث می شود یک معلم بداند در کجای درس تأکید کند، کی بلند صحبت کند، چه زمانی سکوت کند و خلاصه به چه شکل عمل کند تا به اهداف آموزش برسد. همانطور که در تدریس به روش سنتی، شم معلمی باعث موفقیت می شود، در آموزش های نوین نیز تأثیر بسیاری دارد. با این تفاوت که در اینجا معلم باید چندین مهارت دیگر نیز داشته باشد. علاوه بر احاطه به مبحث تدریس، معلم باید با کامپیوتر و امکاناتی که در اختیار دارد، آشنائی کامل داشته باشد. در اختیار داشتن فیلم و انیمیشن آموزشی، ایجاد تعامل با کاربر، امکان تنظیم تدریس با نیازهای کاربر، توان محاسباتی بالای کامپیوتر و امکان ارائه بازخورد آنی و همه آنچه ما به عنوان برتری های تدریس مبتنی بر کامپیوتربیان می کنیم ، همه اینها امکاناتی هستند که اگر مدرس با آنها آشنا نباشد، نمی تواند آموزش موفقی داشته باشد. همین مسئله یکی از نقطه ضعف های مهم اکثر نرم افزارهای آموزشی است. اکثر معلمین زبده، با کامپیوتر آشنایی چندانی ندارند و نمی دانند کامپیوتر چه امکاناتی برای تدریس در اختیارشان قرار می دهد. کسانی هم که با کامپیوتر آشنایی دارند، معمولاً مدرس خوبی نیستند. افرادی که هر دو مهارت را داشته باشند، کیمیا هستند. ولی به هر حال این باعث نمی شود که در تولید آموزش ،‌نقش آنها را به کس دیگری بدهیم. شاید بهترین کاری که دستگاه آموزشی و مسئولین این امر( دفتر تکنولوژی آموزشی ، سازمان پژوهش وزارت آموزش و پرورش یا .... ) می توانند انجام دهند، آموزش معلمان و مسلح کردن آنها به ابزارهای جدید است. در ادامه می توانند از این معلمان آموزش دیده برای تولید یا حداقل نظارت بر نرم افزارهای تولید شده کمک بگیرند .

نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در خود‌ کنترلی دانش‌آموزان:

ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه‌جهانی و رهاوردهای آن مانند کامپیوتر، اینترنت و ..، تحولات شگرفی را در نظام آموزشی جهان ایجاد کرد و در این امر تلاش کشورها را در جهت ایجاد پارادایم‌های نوین آموزشی برانگیخت‌به گونه‌ای که همه نظام‌های آموزشی جهان را دستخوش تغییرات کرد.
شایدنتوان گفت این تغییرات درهمه جا یکسان بوده ولی هیچ نظامی از آن مستثنی نیست . پیشرفت فناوری منجر به تغییر در شیوه‌ها، تفکرات، نوع رفتارها، فرهنگ و اقتصاد در آموزش شد.
نظام‌های آموزشی از سنتی به سوی آموزش‌های غیررسمی و مجازی تغییر یافتندبه‌گونه‌ای که می‌توان گفت امروزه معلم محوری در مدارس جای خود را به فراگیر محوری‌داده است و دانش آموزان مسئولیت یادگیری خود را بر عهده می‌گیرند.
با تنوع فراوان در نیازها و علایق دانش آموزان ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات توانست پاسخگوی استانداردهای آموزشی با توجه به شرایط متفاوت برای یادگیری در عرصه جهانی باشد، به گونه‌ای که‌:

• دیگر آموزش‌ها بر پایه خواندن و نوشتن نخواهد بود، بلکه مهارت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات آموخته می‌شود.
• دانش و یادگیری دانش‌آموزان محدود به زمان و مکان خاص نیست و به فرامرزها و محدودیت‌ها گسترش می‌یابد. 
• حضور فیزیکی معلم و شاگرد در سرکلاس ضروری نخواهد بود. 
• آموزش‌های انفرادی مطابق با استعداد‌ها و توان دانش آموزان امکان‌پذیر خواهد بود. 
• امکان انجام آزمایش‌های مجازی برای دانش آموزان فراهم می‌شود. 
• محتوای‌آموزشی‌انعطاف‌پذیر خواهدبود و انگیزه‌برای یادگیری را افزایش می‌دهد.
• با ادغام فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامة درسی، فراگیران انگیزه بیشتری در یادگیری خواهند داشت. 
• مطالب و محتوای موردنیاز از طریق شبکه عظیم جهانی اینترنت و منابع مختلف در دسترس خواهد بود. 
• دانش‌آموزان ازمنابع مختلف‌می‌توانند جهت انجام‌کارهای‌گروهی و پروژه‌های خود استفاده کنند و ارزشیابی مدادکاغذی به سوی پروژه‌ای سوق داده می‌شود.
• معلمان نقش یک راهنما و تسهیل‌گر را در فضای داخلی کلاس و در عرصه بین‌المللی‌رقابت‌های علمی ایفا می‌کنند و با استفاده از تکنولوژی و فناوری روش تدریس مؤثرتری خواهند داشت. 
• کتاب‌های الکترونیکی‌، اینترنت در کنار کتاب‌های درسی منجربه غنی شدن یادگیری‌می‌شوند. محتوای‌آموزشی متنوع و انعطاف‌پذیرخواهد بود و براساس نیازهای دانش‌آموزان‌در دسترس قرار می‌گیرد و آن‌ها در یادگیری محتوای ‌آزادی عمل خواهند داشت. 
• محیط‌های‌آموزشی مجازی به وجود خواهد آمدکه در آن یادگیری، ارتباط با معلم و‌ سایر افراد و تبادل اندیشه‌ها در هرزمان و مکان صورت می‌گیرد و فرصت‌های آموزشی برای دانش آموزان بدون توجه به رده‌ سنی و جنسی فراهم می‌شود.
  لازمه تطبیق دادن دانش‌آموزان با این شرایط این است که آنها مسؤلیت یادگیری خودرا برعهده گیرند و در یادگیری خود آزاد باشند. فراگیران می‌بایست افرادی خود‌ راهبر، مسئولیت‌پذیر و مستقل باشند و به ارزشیابی دانسته‌های خود بپردازند و بر روندکاریشان نظارت‌داشته‌باشند در این‌صورت است‌که می‌توانند از‌میزان‌پیشرفت خود آگاهی پیدا کنند.
  دانش آموزان یاد می‌گیرند در جستجوی نیازهای خود باشند و شیوه صحیح آموختن را بیاموزند و می‌توانند به ارزیابی میزان یادگیری خود بپردازند و بازخوردهای پی‌در‌پی از روندکاری خود را دریافت کنند در این صورت است که برای یادگیری بیشتر تلاش می‌کنند.
  با توجه به حجم اطلاعات زیاد و استفاده از نوآوری در جهت دسترسی همه به آن و کیفیت آموزشی می‌بایست استفاده از آن در کشور ضروری شود و در این راستا بایددیدگاه‌های فلسفی، اعتقادی، ارزشی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی را در نظرداشته‌باشیم‌و یک‌چشم‌انداز جدیدی برای آن‌ها تعریف کنیم.
  در نتیجه سیاستگذاران در زمینه‌های:
  1- اجتماعی (افزایش سطح آگاهی مردم و حقوق شهروندی)
  2- فرهنگی (نحوة استفاده و فرهنگ‌سازی)
  3- اقتصادی (امکان دسترسی همگان به آن)
  4- فنی (گسترش وب سایت‌ها و شبکه‌های مخابراتی و ارتباطی)
  5- آموزشی (فراهم آوردن مقدمات استفاده از فناوری در کلیه دوره‌های تحصیلی آموزش معلمان و مربیان و دانش آموزان، ادغام فناوری با برنامه‌های درسی)
  می‌بایست برای نهادینه کردن فناوری اطلاعات و ارتباطات بستر مناسبی را فراهم کنند. در این صورت است که با به کارگیری فناوری، دسترسی آسان به اینترنت، نرم‌افزارهای تدریس و دسترسی به سایت‌های علمی و آموزشی گوناگون، برقراری ارتباط و تشریک مساعی و تبادل علمی بین دانش آموزان فراهم خواهد شد، که خود به خود در فراگیری و خود کنترلی دانش آموزان نقش به سزایی خواهد داشت.

3 اصل حاکم بر توسعة فناوری اطلاعات در تربیت معلمان :

اصول حاکم در توسعة فناوری اطلاعات در تربیت معلمان بر 3 اصل استوار است :
1- معلمان باید دربارة گسترة وسیعی از کاربرد رایانه در کلاس درس و فضای آموزشی مطالبی بیاموزند .
2- فناوری اطلاعات را باید در موقعیت های آموزشی و درسی ارائه کرد و معلمان عملاً نحوة استفاده از فناوری اطلاعات را در کلاس درس ببینند .
3- فناوری اطلاعات نباید در فضای سنتّی آموزش محدود شود . فناوری را می توان هم برای پشتیبانی از اشکال سنتّی فراگیری و هم به منظور تحوّل آن به کار برد .

نتیجه‌گیری:

امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات افق جدیدی در رابطه با تولید و عرضة اطلاعات را ارائه نموده است و می بایست به طور همزمان امکانات موجود را در جهت فراگیری و ایجاد دانش و سازماندهی به خدمت گرفت و بدیهی است با استفادة مناسب از دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، می توان به سرعت اقدام به فراگیری دانش و در نهایت تولیدعلم نمود .
افزایش و ارتقاء سطح دانش و آگاهی شهروندان یک جامعه دارای دستاوردهای بسیار مثبتی می باشد و شاید برخی از دستاوردهای به دست آمده در مرحله اول محسوس و ملموس نباشند . ارتقاء سطح دانش تأثیر مستقیم و مثبتی بر کیفیت زندگی شهروندان یک جامعه را به دنبال داشته و شرایط مناسبی را برای توسعة همه جانبه فراهم می نماید.
مهمترین رسالت فناوری اطلاعات و ارتباطات ، ارائه امکانات و زیر ساخت لازم برای تولید و توزیع دانش می باشد . بدیهی است از زاویة فوق و با توجه به ارتباط مستقیم استفاده و تولید دانش در یک جامعه با توسعه ، می توان به اهمیت و جایگاه واقعی فناوری اطلاعات و ارتباطات در ارتباط با توسعه همه جانبه بیشتر واقف گردید.
اکنون جهان به سرعت درحال تبدیل شدن به یک جامعة اطلاعاتی است . امروزه امکان دستیابی به اینترنت و استفاده ازمنابع اطلاعاتی در تمامی جوامع بشری روندی تصاعدی را طی می نماید و جوامع مختلف هریک با توجه به زیرساخت‌های متعدد ایجاد شده از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات ، استفاده می نمایند.
گسترده شدن فناوری اطلاعات و نفوذ وسایل ارتباطات از راه دور به عمق جامعه، ابزارها و روش‌های آموزش در جوامع را نیز متحول کرده‌ و این تحول در جهتی است که هر فرد در هرزمان و هرمکانی بتواند با امکاناتی که خود مشخص می‌کند، مشغول یادگیری شود؛ پیشرفت تکنولوژی و ارزان‌تر شدن هزینة استفاده از آن، فکر استفاده از ابزارهای جدیدتر برای انتقال دانش را در جوامع مطرح کرد و به دنبال آن به وجود آمدن و گسترش اینترنت نیز آموزش الکترونیکی را بعد از آموزش از راه دور برای استفاده بیشتر از امکانات موجود برای گسترش آموزش در جوامع مدنظر قرار داد.
کامپیوتر و تکنولوژی زمانی در آموزش مفید است که به عنوان یک ابزار در دست معلمی ورزیده به کار گرفته شود.
باید برای نهادینه کردن فناوری اطلاعات و ارتباطات بستر مناسبی را فراهم کرد. در این صورت است که با به کارگیری فناوری، دسترسی آسان به اینترنت، نرم‌افزارهای تدریس و دسترسی به سایت‌های علمی و آموزشی گوناگون، برقراری ارتباط و تشریک مساعی و تبادل علمی بین دانش آموزان فراهم خواهد شد، که خود به خود در فراگیری و خود کنترلی دانش آموزان نقش بسزایی خواهد داشت.
با توجه به آنچه که گفتیم لذا قدم برداشتن درهر یک ازکانال های فناوری های نو برای سیستم آموزشی ما می تواند خیلی مفید واقع گردد.در دهة گذشته هیچ تحولی نبوده که به اندازه فناوری اطلاعات و ارتباطات در شئونات دنیا تأثیر بگذارد انتظار از نهاد آموزش و پرورش ما نیز در بعد فناوری اطلاعات و ارتباطات بسیج کنندگی ملی است و نه بازدارندگی.
حوزه مطالعه و پژوهش در زمینة فناوری اطلاعات وارتباطات بسیار وسیع است که در این مقاله سعی برآن شده بود به نقش آن در پیشبرد دانش و توسعه توجه شود .

مـنــابــع :

1- طراحی آموزشی در دانشگاههای مجازی – بی بی عشرت زمانی– چکیدة مقالات دومین همایش فناوری آموزشی – دانشگاه علامة طباطبایی تهران– خرداد1383
2- یادگیری الکترونیکی در قرن 21- دی . آر .گریسون و تری اندرسون – مترجم : دکتر محمد عطاران – ناشر : موسسة توسعة فناوری آموزشی مدارس هوشمند – سال1383
3- فناوری اطلاعات بستر اصلاحات در آموزش و پرورش –دکتر محمد عطاران – ناشر: موسسة توسعة فناوری آموزشی مدارس هوشمند – سال 1383
4- نقش فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش – علی اصغر عباسی – مجموعه مقالات اولین کنفرانس آموزش زیست شناسی ایران – آذر ماه ۱384
5- روز نامة خراسان (ضمیمة بایت) 7آذر 86 و‌‌‌‌‌‌22 آذر 86
6- نقشICT  درکلاس درس- لاویس،آوریل- ترجمة :منوچهر فضلی خانی – تهران – انتشارات ورای دانش - سال 1386
7- نگاهی به فناوری اطلاعات و نقش آن در آموزش علم – الهه علوی – رشد آموزش زیست شناسی - دورة نوزدهم – شمارة 1
8- جهانی شدن ، فناوری اطلاعات و تعلیم و تربیت – دکتر محمد عطاران – ناشر: موسسة توسعة فناوری آموزشی مدارس هوشمند – سال ۱383
9- روزنامه اطلاعات ١٠/١٠/١٣٨٧
10- نظریه های ارتباطات-  ورنر سورین و جیمز تانکارد- ترجمه: دکتر علیرضا دهقان- انتشارات دانشگاه تهران - 1382.
11- تکنولوژی های نوین ارتباطی و انسان معاصر - مجله سنجش -  شماره 6 - سال دوم - 1374
12-تکنولوژی های نوین؛ توسعه یا انحطاط - دکتر امید مسعودی -  فصلنامه رسانه- شماره 4 - زمستان 1375