ارزشیابی توصیفی و حذف ارزیابی

<><>

ارزشیابی توصیفی و حذف ارزیابی

پس از آنکه بحث ارزشیابی توصیفی در سیستم آموزش کشور مطرح شد دو سوال عمده در ذهن معلمان و کسانی که به انحا مختلف با این حوزه مرتبط بودند ایجاد شد. اینکه ارزشیابی توصیفی چیست و اصولا در این سیستم "توصیف" به چه معنایی مطرح می شود. چیستی این مقوله نه تنها ذهن معلمان و مرتبطان این حوزه را به خود مشغول ساخته، بلکه بسیاری از اولیا و والدین دانش آموزان نیز همچنان که نسبت به تغییر سیستم ارزشیابی تحصیلی فرزندان خود مواجه هستند با یک سوال چالشی نیز مواجه اند

نویسنده : حمزه سیاری

<><>

ارزشیابی توصیفی و حذف ارزیابی

پس از آنکه بحث ارزشیابی توصیفی در سیستم آموزش کشور مطرح شد دو سوال عمده در ذهن معلمان و کسانی که به انحا مختلف با این حوزه مرتبط بودند ایجاد شد. اینکه ارزشیابی توصیفی چیست و اصولا در این سیستم "توصیف" به چه معنایی مطرح می شود. چیستی این مقوله نه تنها ذهن معلمان و مرتبطان این حوزه را به خود مشغول ساخته، بلکه بسیاری از اولیا و والدین دانش آموزان نیز همچنان که نسبت به تغییر سیستم ارزشیابی تحصیلی فرزندان خود مواجه هستند با یک سوال چالشی نیز مواجه اند. آن اینکه آیا این سیستم جدید کارایی سیستم قبلی را دارد و این تغییر سیستم نتیجه مطلوب یا نامطلوب خواهد داشت. سال های سال است که سیستم ارزشیابی تحصیلات دانش آموزان با یک ساز و کار سنتی دنبال می شد، حال اینکه امروزه این سیستم که بیش از سه  دهه در کشور جریان داشته است متحول شده است. به عنوان کسی که چه در سیستم ارزشیابی قبلی و چه در سیستم ارزشیابی جدید در خدمت آموزش و پرورش حضور داشته ام، باید بگویم: در این تعریف، توصیف در واقع به معنای آنچه که هست و ارزیابی یا تعریف به معنای شاخ و برگ دادن است.  همچنان که در معنای عام توصیف مشاهده می کنیم، توصیف عبارت است از بیان رویدادی که درک و حس می شود بدون آنکه چیزی به ان افزوده شود. اما در سیستم جدید هدف از توصیف درک و فهم موضوع مورد مطالعه است. در توصیف ارزیابی حذف می شود. وقتی معلم از روش های توصیفی استفاده می کند در حقیقت با ارزش ترین چیزی که به دانش آموزان خود هدیه می دهد یک شناخت مثبت و واقع بینانه از خود دانش آموز به اوست. این شناخت، نه یک باره بلکه به آرامی و طی تجربه های مکرر به دست می آید، تاثیر کلمات جملات توصیفی معلمان و  والدین، بسیار نافذ و ارزشمند است و می بایست آنها به جای استفاده از کلمات که ارزیابی کننده هستند دست به توصیف بزنند. زبان ارزیابی، زبان قضاوت است (زبان تعریف) کلماتی چون قشنگ، خوب، عالی، تنبل، دست و پا چلفتی و... این کلمات و کلمات شبیه به اینها، کلماتی آشنا برای نسل های گذشته هستند، که در سیستم آموزش در برخی نقاط رواج داشت. این نوع کلمات  راه را برای رشد و پیشرفت دانش آموز  سد می کند، چرا که توانمندی های دانش آموزان را با این صفات مورد ارزیابی قرار داده ایم. اما کلمات توصیفی که بیانگر درک ما از عملکرد دانش آموز بدون دخالت و قضاوت شخصی است کودک را به حل مسائل جدید دعوت می کند. مثلا دختر بچه ای نقاشی را به شما نشان می دهد و از شما می پرسد آیا این نقاشی قشنگ است; به آن نگاه می کنید و پاسخ می دهید "من اینجا یک خانه بنفش، یک خورشید قرمز، یک آسمان آبی، با یک دنیا گل می بینیم و... دختر بچه لبخندی خواهد زد. حالا به همین دختر بچه پاسخ بدهیم: خیلی زیباست، تو هنرمند بزرگی هستی. با این روش شما به کودک (درست یا نادرست) القا» می کنید که کار او در نهایت قرار دارد. بنابراین انتظار تلاش مجدد او انتظار عبثی خواهد بود. چگونه می توان از "عالی" و "بسیار زیبا" فراتر رفت; در این مثال در صورت اول در واقع توصیف عملکرد کودک انجام شد، اما در صورت دوم عملکرد کودک مورد ارزیابی و قضاوت قرار گرفته است. کلماتی که ارزیابی کننده هستند، پیشرفت کودک را با مشکل مواجه می کنند. اما کلماتی که توصیف کننده هستند،  کودک را آزاد می گذارند و راه پیشرفت کودک تا حد بضاعت و توانایی او باز گذاشته می شود. استفاده از زبان توصیف که  در اصل پایه و اساس استفاده از ارزیابی های توصیفی است شرح مفصلی دارد که به طور یقین در این نوشتار کوتاه نمی توان آن را به تفصیل بیان کرد. اما والدین و معلمین باید در ابتدا تفاوت بین توصیف و تعریف را فرا گیرند تا در عمل بتوانند، یک جهت گیری درست، جهت ارزش یابی توصیفی به کار برند. در توصیف ما به آنچه که هست توجه می کنیم و احساس فرد را در نظر می گیریم و سپس با درک احساس فرد احساس خود را بیان می نمائیم. درک احساس دانش آموزان ما را نسبت به آنها نزدیکتر می سازد و حس همدلی پدید می آورد. معلمین با توصیف به دانش آموزان کمک می کنند تا  خودشان ابتکار عمل را به دست گیرند و راه های مختلف را برای رسیدن به هدف بررسی کنند. با این کار بینش آنها گسترش یافته و فعالیت کودکان برای رسیدن به یادگیری به شکل معناداری افزایش می یابد. در ارزیابی، بنابر محبت اولیا به کودکان یا هر احساس دیگری، توانمندی های کودک بیشتر از آنچه که وجود دارد بیان می شود و این امر موجب اضطراب در کودک می شود به طور مثال وقتی پدری به فرزندش می گوید تو راستگوترین پسر دنیا هستی، در اصل کودک می داند تا به حال چند بار دروغ گفته و شاید دچار اضطراب شود. چرا که تعریف و تمجید بر عکس آنچه شاید تصور شود، در واقع کودک را بیش از حد محصور می کند. کودک در این حالت دچار تشویش ذهنی می شود، چرا که می خواهد ثابت کند آنچه که به او گفته ایم صحت ندارد. البته اگر به کودکی بگوییم او کودک خوبی است، نمی توان ادعا کرد که این ابراز احساسات ما تاثیر منفی روی او خواهد گذاشت.  مسئله اینجاست که این کافی نیست و محدودکننده است. تحسین توصیفی جوانب بسیاری را به دیدگاه دانش آموزان اضافه می کند. مسائلی را پیش روی دانش آموز قرار می دهد که او پیش از این به خودی خود حتی به آنها فکر نمی کرده است! با توجه به شرح مختصری که - به لحاظ حجم - در بضاعت این نوشتار بود. امید است این روش جدید در کشور که فرصتی مغتنم است، به بهترین شکل ممکن، با مطالعه فعالین این حوزه در این خصوص و اهتمام آنان در به کارگیری علمی و بروز شیوه های آموزشی موجب رشد و بالندگی بیش از پیش فرزندان این آب و خاک گردد.   مدیر دبستان بلال حبشی

نویسنده : حمزه سیاری